JELEŃ - HAŁAŚLIWY POLIGAMISTA

JELEŃ - HAŁAŚLIWY POLIGAMISTA: artykuł nr 1171

2005-09-02 00:47:46 Zoologia

Obserwowane, czy raczej słyszane, co roku na jesieni jelenie rykowiska to niekonwencjonalna metoda zdobywania partnerek przez samce, a także forma rywalizacji między nimi. Charakterystycznym zachowaniem samców jest wydawanie głośnych dźwięków, od których sezon godowy jeleni bierze swoją nazwę. "Ryczenie jest słyszalne z daleka i dlatego rywalizacja między bykami odbywa się - przynajmniej do pewnego stopnia - na odległość" - pisze dr Katarzyna Daleszczyk z Zakładu Badania Ssaków PAN w Białowieży w eseju "Systemy rozrodcze ssaków kopytnych".

Dorosłe jelenie-samce nazywane są bykami. Cały rok żyją w stadach podzielonych pod względem płci. Osobne grupy tworzą samice z młodymi, osobne dorosłe samce. Kiedy na jesieni rozpoczynają się gody, samce stają się agresywne i porzucają swoje grupy. Nie mogąc znieść towarzystwa konkurentów, samotnie wyruszają na podbój łań.

Samice wciąż pozostają w swoich grupach, dlatego jeleń, który pierwszy zdobędzie stado i zapewni sobie wyłączne nad nim panowanie, staje się posiadaczem haremu i może zapłodnić wszystkie dorosłe samice, które do niego należą. Zadanie to nie jest jednak łatwe.

CIĘŻKI OBOWIĄZEK WŁAŚCICIELA HAREMU

O stada samic rywalizuje często wielu samotnych jeleni. Te wielkie i silne zwierzęta stają się w sezonie godowym bardzo agresywne i są w stanie wyrządzić sobie nawzajem poważną krzywdę, jeśli dojdzie do pojedynku. Zdarza się to jednak rzadko. Samce oceniają nawzajem swoją siłę na podstawie wyglądu, zapachu i głosu. Słabszy ustępuje silniejszemu pola bez walki.

Kiedy samiec zdobędzie już swój harem, musi go bronić. Wtedy bezustannie obiega samice, patrząc czy nie zbliża się inny jeleń. Właściciel stada odgania także wszystkich intruzów, którzy próbują pokryć którąś z łań, oddalających się od stada. To wyczerpujące zajęcie, jelenie w okresie godowym tracą średnio ok. 15 proc. masy ciała.

Wtedy dochodzi do sporadycznych walk. Jeżeli konkurent chce przejąć władzę nad stadem, musi to zrobić siłą, ponieważ dominujący jeleń nie da się zastraszyć.

Rykowisko trwa zazwyczaj od połowy września do początku października.

POLSKI JELEŃ SZLACHETNY

W Polsce najliczniej występuje jeleń szlachetny, zwany też jeleniem europejskim (Cervus elaphus). Żyje w lasach o powierzchni powyżej 1000 hektarów. Dorosłe samce tego gatunku mogą mieć 2,5 metra długości i osiągać wysokość 1,5 metra w kłębie. Samice - łanie są prawie dwukrotnie mniejsze.

Te roślinożerne ssaki żywią się głównie trawą i ziołami, które stanowią 70 proc. ich karmy. Zjadają również młode pędy drzew, zarówno iglastych, jak i liściastych, oraz krzewów. Dietę uzupełniają grzybami, jagodami, a także korą drzew. Poza lasem jelenie potrafią żywić się na polach i łąkach, "podkradając" domowym zwierzętom owies, koniczynę i kartofle.

Jelenie żerują w nocy. Zazwyczaj po zmroku zaczynają jeść, po dwóch godzinach, podobnie jak krowy, robią sobie przerwę na przeżuwanie i odpoczynek, a następnie wracają do przerwanego posiłku. Jedzą kilka razy w ciągu nocy, w dzień odpoczywają w swoich kryjówkach, umiejscowionych w gęstym lesie. Każde stado ma kilka kryjówek, które wybiera w zależności od warunków pogodowych i bezpieczeństwa okolicy w danym dniu.

ROGI, BROŃ NA POKAZ

Wielkość poroża jeleni nie świadczy o ich wieku. Co roku jeleń buduje nowe rogi. Trwa to około czterech miesięcy. Poroże, zanim urośnie, pokryte jest miękką skórą, silnie ukrwioną i unerwioną, z wierzchu porośniętą błyszczącym meszkiem.

Kiedy poroże jest całkowicie ukształtowane, naczynia krwionośne przestają funkcjonować, skóra pokrywająca rogi zaczyna wysychać, a następnie pasmami odrywa się w czasie czochrania poroża o gałęzie i pnie cienkich drzew.

Na kształt poroża oraz jego wytrzymałość mają decydujący wpływ hormony, a także ogólny stan zdrowia jelenia, pokarm i warunki klimatyczne. Poroże jest więc wynikiem wpływów indywidualnych cech biologicznych i środowiska naturalnego.

Rogi jelenia tylko w wyjątkowych wypadkach służą mu do walki. W czasie rykowisk sam wygląd poroża, świadczący o zdrowiu i kondycji danego osobnika, często decyduje o zwycięstwie bądź przegranej kandydata do samic.

Każdy byk co roku, zazwyczaj w marcu, pozbywa się swoich rogów, a w ich miejsce wkrótce powstają nowe.

Dzięki uprzejmości: PAP - Nauka w Polsce, Urszula Jabłońska

Następna strona

Poprzednia strona

Wybrane wiadomości z zoologii