Szczury cierpią, gdy cierpi ich towarzysz: artykuł nr 2050
2006-03-06 07:08:20 Zoologia
Wierność i towarzyskość psów, współczucie okazywane sobie nawzajem przez słonie, empatia wśród ludzi - to zjawiska, które od dawna zgłębiają naukowcy badający psychikę. Polscy badacze z Instytutu Biologii Doświadczalnej PAN im. M. Nenckiego w Warszawie dowodzą, że emocje potrafią przekazywać sobie także szczury, uważane za zwierzęta należące do najbardziej inteligentnych ssaków. „Badanie ma na celu stwierdzenie, czy szczur-odbiorca otrzymuje bodziec, który zadaliśmy szczurowi-nadawcy” - wyjaśnia prof. dr hab. Leszek Jan Kaczmarek, który kieruje zespołem .
Termin „empatia” jest bliski w definicji „współodczuwaniu”, ale zakłada, że
obserwator działa umyślnie, świadomie podejmuje wysiłek wyjścia poza własną
jaźń, w przestrzeń cudzych doświadczeń, dzięki pewnemu wysiłkowi
intelektualnemu. Czy u zwierząt występuje zjawisko empatii?
Każda z badanych par szczurów przed przystąpieniem do doświadczenia przebywała
ze sobą przez miesiąc. Przez ten czas zwierzęta nabrały do siebie zaufania,
zaprzyjaźniły się. Następnie, w klatce znajdującej się poza zasięgiem wzroku i
słuchu osobnika pozostającego „w domu”, jego towarzyszowi zadawano elektryczny,
nieprzyjemny bodziec, po czym przenoszono go z powrotem do pierwszej klatki. Po
krótkim czasie towarzysz „pokrzywdzonego” zaczynał bardzo szybko biegać,
zdradzając oznaki przerażenia, porównywalnego ze strachem doznawanym przez
zwierzę poddane działaniu prądu. Zanotowano też znaczny wzrost wydawanych przez
zwierzęta ultradźwięków.
Urządzenia techniczne, którymi dysponują naukowcy nie pozwalają na razie
jednoznacznie i z całą pewnością stwierdzić, od którego osobnika pochodzą te
sygnały. Wszystko wskazuje jednak na to, że pochodzą one od „nadawcy”, czyli
osobnika hipotetycznie przekazującego emocje. Naukowcy sprawdzają także teorię
mówiącą, że za przekazywanie strachu odpowiedzialne są feromony, czyli
substancje zapachowe, biorące udział w kontaktowaniu się zwierząt, a które
wywołują określoną reakcję u odbiorcy z tego samego gatunku co nadawca.
Warszawscy naukowcy pokazują, że istnieje możliwość ustanowienia rygorystycznego
naukowego modelu doświadczalnego, przy pomocy którego można badać przekazywanie
emocji u szczurów
Badania nad mózgiem zwierząt dotyczą między innymi ciała migdałowatego (corpus
amygdaloideum), znajdującego się między biegunem skroniowym półkuli mózgu, a
rogiem dolnym komory bocznej. „Ciało migdałowate jest ośrodkiem mózgowym
odpowiedzialnym za sterowanie emocjami oraz gromadzącym informacje o nich.
Bardzo interesującą obserwacją, dokonaną w wyniku naszych doświadczeń jest
odkrycie w komórkach nerwowych (u nieżywych szczurów) białka wskazującego, w
pewnym uproszczeniu, na powstawanie u +odbiorców+ pamięci emocjonalnej, czyli
odczuwania zdarzeń, których +odbiorca+ bezpośrednio nie doświadczył” ” -
wyjaśnia prof. Kaczmarek.
Inną ciekawą sprawą jest wzmożone pobudzenie u „odbiorcy” środkowej części ciała
migdałowatego, reagującej głównie na bodźce pozytywne. W związku z tym odkryciem
naukowcy zadają sobie pytanie: Czy szczurzy „odbiorca-powiernik” złośliwie
cieszy się, że kolegę spotkało coś złego, czy ma dość wyobraźni, by cieszyć się,
że jego samego to nie spotkało?
Kalifornijski psychoanalityk zwierząt, prof. Jeffrey Masson (autor książek
takich jak „Kiedy słonie płaczą. Emocjonalne życie zwierząt" lub "Psy nigdy nie
kłamią w sprawach miłości") uważa, że aby przekazywać sobie mocje zwierzęta nie
muszą, jak ludzie, dysponować mową. Wrażliwość i empatia to coś, z czym
większość zwierząt musi mieć cały czas do czynienia po to, by móc przetrwać.
Muszą one wiedzieć, co czuje inne zwierzę, ponieważ brak takiej wiedzy może
okazać się dla nich niebezpieczny” - podkreśla Masson w wywiadzie udzielonym
pismu "Caduceus".
Zrozumienie zjawiska empatii występującego wśród szczurów, możliwe dzięki
polskim badaniom, być może pozwoli w przyszłości wyjaśnić empatię wśród ludzi
choć, jak przyznaje prof. Kaczmarek, jest to dość odległa perspektywa.
Dzięki uprzejmości:
PAP – Nauka w Polsce, Marta Stankiewicz