KOMÓRKI MACIERZYSTE - PANACEUM CZY MRZONKI NAUKOWCÓW?: artykuł nr 103
2004-11-11 13:36:45 Nauka w Polsce i na świecie
O tym, czym są komórki macierzyste i jakie możliwości terapeutyczne się z nimi wiążą, mówi kierownik Katedry i Kliniki Hematologii, Onkologii i Chorób Wewnętrznych Akademii Medycznej w Warszawie prof.dr hab.n.med. Wiesław Wiktor Jędrzejczak.
PAP: Czym są komórki macierzyste?
Prof. Wiesław Jędrzejczak: Komórki macierzyste to komórki początkowe dla organizmu i jego części. Od innych komórek odróżnia je zdolność do samoodnawiania się, przynajmniej przez kilkadziesiąt podziałów. Dzięki tej zdolności mogą one przez całe życie odtwarzać zużywane komórki poszczególnych tkanek.
PAP: Gdzie w organizmie znajdują się komórki macierzyste?
WJ: To zależy od etapu rozwoju organizmu. Pierwszą komórką macierzystą jest zygota, która powstaje z połączenia plemnika z komórką jajową. W wyniku jej podziałów powstaje blastocysta, w której są dwa rodzaje komórek macierzystych: komórki macierzyste dla właściwego zarodka oraz komórki macierzyste dla łożyska. Powstawanie właściwego zarodka polega na wytworzeniu komórek macierzystych dla poszczególnych tkanek (tzw. somatycznych komórek macierzystych). Po wytworzeniu organizmu komórki te pozostają w miejscach właściwych dla danych tkanek. Jedynie komórki macierzyste dla krwiotworzenia krążą wraz z krwią po całym organizmie, ale i one mają swoje miejsce - rozmnażają się i wytwarzają komórki krwi przede wszystkim w szpiku.
PAP: Czym różnią się zarodkowe komórki macierzyste od komórek somatycznych, obecnych w dojrzałym organizmie?
WJ: Zarodkowe komórki macierzyste to komórki wyodrębnione z zarodka na etapie blastocysty. Odpowiadają one komórkom macierzystym dla właściwego zarodka, które mogą wytworzyć wszystkie rodzaje komórek macierzystych dla poszczególnych tkanek (tzw. somatycznych komórek macierzystych), ale nie mogą już wytworzyć komórek łożyska. Obecne w dojrzałym organizmie somatyczne komórki macierzyste mają zdolność wytworzenia komórek tych tkanek, dla których są one macierzyste. Krwiotwórcza komórka macierzysta ma np. zdolność wytworzenia wszystkich rodzajów komórek krwi. Przedmiotem badań i kontrowersji jest obecnie zdolność niektórych spośród nich do wytworzenia komórek innych tkanek. Zdolność ta nie jest jeszcze ostatecznie potwierdzona. W sensie technologicznym zarodkowe komórki macierzyste można już obecnie namnażać poza organizmem, ale ciągle nie udaje się to w odniesieniu do somatycznych komórek macierzystych.
PAP: Jakie możliwości terapeutyczne komórek macierzystych są już znane i wykorzystywane?
WJ: Swoistym rodzajem terapii jest leczenie bezpłodności metodą zapłodnienia in vitro (co prowadzi do wytworzenia komórki macierzystej dla organizmu) i wszczepianie tak uzyskanego zarodka do macicy. Drugim zabiegiem, wykonywanym na bardzo dużą skalę, jest przeszczepianie krwiotwórczych komórek macierzystych, zwane często przeszczepianiem szpiku. Trzeci zabieg to wykorzystywanie tzw. mezenchymalnych komórek macierzystych do wspomagania regeneracji uszkodzonych kości. Czwartym jest namnażanie naskórka i wykorzystywanie go do leczenia np. oparzeń.
PAP: Nad jakim zastosowaniem terapeutycznym pracują teraz naukowcy na świecie i w Polsce?
WJ: Na świecie pracuje się zarówno nad wykorzystaniem zarodkowych komórek macierzystych, jak i somatycznych komórek macierzystych. Chodzi o opracowanie metod leczenia tych - nieuleczalnych obecnie - chorób, w których problem polega na braku odpowiednich komórek. Obejmuje to bardzo różne schorzenia, również te dotyczące ośrodkowego układu nerwowego. W Polsce prowadzi się badania wyłącznie nad leczniczym wykorzystaniem somatycznych komórek macierzystych. Nie wynika to z zakazów lub kontrowersji, ale z tego, że nie rozwinął się dotąd w Polsce ośrodek naukowy zajmujący się tą dziedziną. Istnieje za to bardzo dobry ośrodek, zajmujący się badaniami zarodkowych komórek macierzystych myszy. Jest to ośrodek w Uniwersytecie Warszawskim, utworzony przez prof. Andrzeja Tarkowskiego. Ośrodek ten jest jednak zainteresowany głównie badaniami podstawowymi, a nie stosowanymi.
PAP: Czy są ośrodki w Polsce, które zamierzają prowadzić badania nad zarodkowymi komórkami człowieka?
WJ: O ile mi wiadomo, żaden ośrodek w Polsce nie przymierza się do badań nad zarodkowymi komórkami macierzystymi człowieka. Najbliższy taki ośrodek jest w Czechach. Za to w Polsce organizuje się liczne konferencje, zwłaszcza etyczne, na ten temat. Istnieje wiele ośrodków zajmujących się różnymi rodzajami somatycznych komórek macierzystych, w tym ośrodek kierowany przeze mnie. Jest też specjalny program Komitetu Badań Naukowych dotyczący tej tematyki, który koordynuje prof. Mariusz Ratajczak z Collegium Medicum UJ w Krakowie.
PAP: Czy mógłby Pan skomentować wyniki badań na szczurach, którym przywrócono sprawność sparaliżowanych kończyn za pomocą komórek macierzystych pobranych z ludzkich zarodków?
WJ: Wyniki są bardzo obiecujące. Muszą być jednak powtórzone przez kilka innych ośrodków. Dopiero gdy to się stanie, będzie można na tych wynikach budować kolejne hipotezy i ewentualnie próbować przenieść tę metodę leczenia na człowieka.
PAP: Czy zarodkowe komórki macierzyste rzeczywiście mogą być kiedyś cudownym lekiem na wszystkie choroby?
WJ: Nie ma panaceum i nigdy nie będzie. Im więcej wiemy, tym więcej rozróżniamy chorób. Dla każdej z nich poszukujemy swoistej metody leczenia. Nie wiadomo, czy zarodkowe komórki macierzyste spełnią pokładane w nich nadzieje. Wiadomo jednak, że nie da się tego ani zadekretować, ani przewidzieć. Trzeba to zbadać. Jeżeli spełnią te nadzieje, będziemy je w danym wskazaniu wykorzystywać. Jeśli nie - ten kierunek badań zostanie zarzucony. Problem polega również na tym, że dla wielu nieuleczalnych, strasznych chorób nie mamy w tej chwili innej, bardziej prawdopodobnej hipotezy, dotyczącej potencjalnej metody leczenia.
Rozmawiała: Urszula Jabłońska
Dzięki uprzejmości: PAP - Nauka w Polsce, 10 listopada 2004 www.naukawpolsce.pap.pl