Na ratunek staropolskim cisom: artykuł nr 3498
2006-10-09 14:11:10 Botanika
W ciągu 100 lat liczebność cisa - Taxus baccata - w Borach Tucholskich spadła dwukrotnie. Drzewo to zostało objęte szczególną ochroną już przez Króla Jagiełłę. Leśnicy z Nadleśnictwa Zamrzenica w Borach Tucholskich, gdzie populacja cisa należy wciąż do najliczniejszych w Europie, realizują projekt czynnej ochrony tego gatunku.
Taxus baccata, występujący w Polskiej Czerwonej Księdze Roślin, objęty jest
ścisłą ochroną gatunkową. Już w 1423 roku w Warcie król Władysław Jagiełło wydał
odpowiedni dekret, chcąc ograniczyć eksport cisowego drewna, z którego robiono
wysokiej jakości łuki. Drzewo było wówczas masowo wycinane, na potrzeby krajowe
i eksport. Od XVII wieku wyniszczano je, stosując zręby zupełne.
Taxus (łac.) znaczy łuk, baccata pochodzi do bacca – jagoda. Cisowe drewno,
wyjątkowo elastyczne i sprężyste, wykorzystywano przez wieki do wyrobu łuków,
kusz, rzeźb, wioseł, śnieżnych rakiet, pucharów, trzonków do noży, grzebieni,
ozdobnych naczyń. Pni używano do budowy ogrodzeń, pali w winnicach, domów
(słynnych dworków cisowych) lub portów, jak tego w Świnoujściu.
Na terenie Nadleśnictwa Zamrzenica w ciągu ostatnich 100 lat obserwuje się
obumieranie siewek, powodujące niemal zupełny brak odnowienia tego gatunku.
Siewki cisa są bardzo wrażliwe na nasłonecznienie i zbyt dużą wilgotność, kwiaty
dość trudne do zapylenia, ze względu na dwupienność, nasiona zaś często
przelegują dłużej niż rok, zanim wykiełkują.
Od
lipca 2005 roku, głównie dzięki środkom uzyskanym z Ekofunduszu, leśnicy
realizują projekt zatytułowany "Ochrona puli genowej naturalnej populacji cisa
na terenie Nadleśnictwa Zamrzenica w Borach Tucholskich", który potrwa do 2008
roku. W ramach programu zwiększono obszar rezerwatu w Wierzchlesie do prawie 90
hektarów, zbudowano okazałą kładkę nad torfowiskiem oraz wykonano nowe
ogrodzenie, chroniące cisy przed żerującymi na nich jeleniami.
"Staramy się zasiedlać cisem okolice rezerwatu, wykorzystując pulę genową z
niego wyniesioną. Planujemy założenie w sumie 54 szesnastoarowych ogrodzonych
powierzchni, na których posadzimy dwuletnie drzewka. Dotąd stworzyliśmy 22 takie
poletka" – mówi inż. Jan Żmudzki, pracujący przy projekcie. "Wytypowaliśmy pięć
obszarów kontrolnych, na których obserwujemy wzrost pojawiających się siewek.
Istnieją bowiem czynniki ograniczające rozwój drzewek – mała ilość światła,
pojawiające się w glebie patogeny i duża ilość taksyny, a także zanik grzybów,
które wspomagały wzrost roślin. Do degradacji sadzonek przyczyniają się także
wykopujący je ludzie oraz żerujące sarny" - dodaje.
Cała roślina zawiera silnie trujący alkaliod, uważany za jedną z najbardziej
trujących substancji na świecie. Jej właściwości znano już w czasach
starożytnych. Grecki lekarz Anazarby i rzymski Galenusz przestrzegali przed jej
morderczymi właściwościami, Galowie zaś używali jej do zatruwania ostrzy strzał.
Otrzymywana z igieł taksyna stosowana była niegdyś do leczenia niedociśnienia
krwi, obecnie produkuje się z niej przeciwnowotworowe preparaty, stosowane
najczęściej w leczeniu raka jajników (Paclitaxel - Taxol®).
Cis pospolity ma zdolność wytwarzania licznych pączków śpiących, powstających w
każdym miejscu gałęzi i pnia, dzięki czemu można tworzyć z niego geometryczne
bryły, strzyżone figury, żywopłoty. Roślina jest też wyjątkowo odporna na
działanie przemysłowych zanieczyszczeń powietrza i spalin samochodowych.
Cis jest drzewem rosnącym stosunkowo wolno, lecz dożywającym nawet 3000 lat.
Najstarszy Taxus baccata w Polsce, którego wiek szacuje się na 1250 lat, rośnie
w Henrykowie Lubelskim na Dolnym Śląsku.
"Zamierzamy odrestaurować starą piwnicę łowiecką sprzed II wojny światowej i
zorganizować tam salkę wystawową, w której prezentować będziemy reprodukcje
obrazów Wyczółkowskiego. Wiele z nich przedstawia krajobraz terenów, na których
obecnie znajduje się rezerwat" – mówi Żmudzki.
Rezerwat "Cisy Staropolskie im. Leona Wyczółkowskiego" w Wierzchlesie jest
jednym z najstarszych chronionych obiektów przyrodniczych w Polsce. Cały jego
obszar obejmuje wyspokształtny teren zasiedlony cisami, okalające lasy Jezioro
Mukrz, liczne torfowiska, a także ponad dwudziestohektarową otulinę.
PAP – Nauka w Polsce, Marta Stankiewicz
Dzięki uprzejmości: PAP Nauka w Polsce