Nietoperze - drawieńskie demony: artykuł nr 3499
2006-10-09 14:14:02 Zoologia
Nietoperze, jedyne na świecie latające ssaki, przez Słowian uważane były za demony. Jesienią ożywiają się i w godowej gotowości kłębią się przy wyjściu z piwnic i schronów. Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Nietoperzy i Towarzystwo Przyrodnicze Bocian sprawdzają teraz, jak zmienia się liczebność tych zwierząt, będących w Polsce pod ścisłą ochroną gatunkową.
Co roku TP Bocian monitoruje nietoperze zimujące w podziemiach zabudowań na
terenie Drawieńskiego Parku Narodowego. Akcja prowadzona jest także w innych
rejonach Polski – wraz z Ogólnopolskim Towarzystwem Ochrony Nietoperzy, Bocian
kontroluje około 1000 innych zimowisk nietoperzy. "Nasze Towarzystwo dogląda
około 250 miejsc na Mazowszu, Podlasiu i Mazurach. Celem akcji jest ustalenie,
czy liczebność nietoperzy w Polsce się zmienia" – mówi wiceprezes Bociana Marek
Kowalski.
Z propozycją inwentaryzacji kryjówek nietoperzy wyszła dyrekcja Drawieńskiego
Parku Narodowego, będącego fragmentem Pojezierza Południowopomorskiego. Podobne
badania prowadzono w Puszczy Drawskiej 10 lat wcześniej, przy okazji tworzenia
planów ochrony Parku.
Podczas kontroli zimowisk nietoperzy w ostatnim sezonie okazało się, że zimują
one szczególnie chętnie w studni znajdującej się w północnej części Parku.
Naliczono tam 50 osobników – gacków brunatnych, nocków rudych i nocków dużych.
Stwierdzono też obecność mroczków posrebrzanych, nie obserwowanych dotąd na
terenie Parku.
Uczestnicy lipcowego obozu nietoperzowego zaobserwowali też między innymi
karlika malutkiego, który nie występuje na Mazowszu, nocka Brandta, karlika
większego, nocka Natterera, gacka brunatnego, borowca wielkiego i mopka.
W przyszłym roku Towarzystwo Przyrodnicze Bocian zamierza, wraz z Drawieńskim
Parkiem Narodowym i Niemieckim Parkiem Krajobrazowym Barnim, zorganizować na
terenie DPN obóz dla niemieckich studentów, którzy wezmą udział w działaniach na
rzecz ochrony nietoperzy. "Latem będziemy też, jak co roku, kontrolować 500
budek dla nietoperzy, powieszonych przez nas w okolicach Łomży, Lidzbarka
Wielskiego i Górzna" - zapowiada Kowalski.
Łacińska nazwa nietoperzy brzmi Chiroptera, co znaczy rękoskrzydłe. Należą one
do rzędu ssaków łożyskowych, obejmującego ok. 1100 gatunków. Prowadzą przeważnie
nocny tryb życia. Specyficzną postawę w spoczynku - zwisanie głową w dół -
nietoperzom umożliwia specjalna budowa tylnych kończyn. Słuch jest podstawowym
zmysłem orientacji w przestrzeni i zdobywaniu pokarmu. Posiadają zdolność tzw.
echolokacji, czyli wysyłania ultradźwięków, które odbite od przeszkód wracają
jako echo do ucha, przekazując informacje o świecie zewnętrznym.
Do najsprawniej latających rodzin należą molosowate oraz upiorowate. Europejskie
gatunki osiągają prędkość do 55 km/godz, Lasiurus cinereus – prawie 100 km/godz.
Zdecydowana większość tych ssaków lata jednak wolniej, są natomiast niezwykle
zwrotne. Niektóre gatunki zawisają w powietrzu jak kolibry, inne szybują,
wykorzystując prądy powietrzne. Nietoperze potrafią również biegać. Także w tej
dziedzinie najsprawniejsze są molosowate, upiorowate i wampiry, przy czym te
ostatnie potrafią biegać bokiem, niczym kraby. Ssaki te umieją też pływać, ale
nie nurkują.
Żywią się głównie owadami, choć niektóre gatunki są drapieżne, rybożerne i
owocożerne. W Ameryce Południowej żyją trzy gatunki odżywiające się krwią ptaków
i ssaków. W Polsce najdłuższe życie – 21 lat odnotowano u podkowca małego.
Nietoperze są wybitnie ciepłolubne (termofilne). Śpią przylegając do siebie
ciałami i zasiedlają najchętniej najwyższe miejsca w kryjówkach, nagrzane
słońcem strychy, ciepłe kominy. Zapadają w stan hibernacji, aby przetrwać do
wiosny mimo braku pokarmu. Największą zmiennocieplność wykazują mroczkowate i
podkowcowate, które są zdolne do pełnej hibernacji. Mogą w nią zapadać nawet
latem, codziennie na kilka godzin lub dłużej. Obniżają one temperaturę ciała
szybciej niż inne ssaki podobnej wielkości i również szybciej potrafią ją z
powrotem podnieść.
Późne lato i jesień są dla nietoperzy czasem godów. Samce odwiedzają samice lub
przywabiają je pieśniami godowymi. Są poligamistami - samiec w czasie godów
kopuluje zazwyczaj z kilkoma samicami. Samica sama reguluje czas zapłodnienia i
rozwój zarodka. Przechowuje nasienie w drogach rodnych, a zapłodnienie następuje
dopiero na wiosnę.
Dawni Słowianie wierzyli, że nietoperz latający wieczorem szuka człowieka, który
zapisał duszę diabłu, by wkręcić mu się we włosy i urwać głowę, a następnie
zanieść ją do piekła. Starożytni Rzymianie uważali, ze nietoperze odpędzają
nieszczęścia. W Grecji i gdzieniegdzie w Afryce symbolizowały one czujność.
Według Homera w nietoperza wchodziła po śmierci ludzka dusza. Cyganie natomiast
uważali, że nietoperze przynoszą szczęście. Schowany do sakiewki martwy (ale nie
własnoręcznie zabity) nietoperz miał przyciągać pieniądze i nie pozwolić zmylić
drogi.
PAP – Nauka w Polsce, Marta Stankiewicz
Zobacz też artykuł: NIETOPERZE